Το πνεύμα του Προμηθέα - Ν. Λυγερός
Το ορατόριο Προμηθέας και Αθηνά δεν είναι απλώς μια αναφορά στον Αισχύλο ή ένας φόρος τιμής στον Ησίοδο, είναι η ανάδειξη του πνεύματος του Προμηθέα σε σχέση με την ανθρωπότητα. Το μοτίβο του φωτός, το οποίο διαχωρίζεται με τον κεραυνό του Δία και τη φωτιά του Ήφαιστου, αποτελεί μια πρόκληση για το Κράτος και τη Βία.
Και γι’ αυτό το λόγο θα κατηγορηθεί ο Προμηθέας, διότι το έργο του είναι απαγορευμένο. Δεν έπρεπε να δείξει στους ανθρώπους τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ φωτιάς και φωτός. Κι όμως είναι το πρέπον. Με την ικανότητα του να βλέπει αυτό που όλοι κοιτάζουν, η κρίση του, η νοητική, προκαλεί μια θεϊκή κρίση. Το σύστημα των θεών βασισμένο σε αρχές δεν μπορούσε να αποδεχθεί την αναρχική σκέψη του Προμηθέα βασισμένη αποκλειστικά σε αξίες.
Αυτός είναι και ο προβληματισμός της Αθηνάς, η οποία γεννήθηκε χάρη στο χτύπημα της ουσίας πάνω στη εξουσία. Με συνέπεια το θεϊκό της στοιχείο να είναι διαφορετικό από τα άλλα. Αυτή η διαφορά έκανε τη διαφορά και της επέτρεψε να προσεγγίσει την σκέψη του Προμηθέα και να συμβάλλει και αυτή στην αλλαγή φάσης που προκάλεσε το έργο του πάνω στην ανθρωπότητα.
Όσον αφορά στις επιπτώσεις πάνω στο θεϊκό στοιχείο, έχουμε την κατάρρευση του ονείρου, η οποία θα αποτελειώσει το λυκόφως των θεών, για να υλοποιηθεί το όραμα των ανθρώπων, το οποίο δεν είναι τίποτα άλλο παρά η σκέψη της ανθρωπότητας.
Αυτήν την αβάσταχτη μεταμόρφωση κανείς δεν θα μπορούσε να την αντέξει δίχως αγάπη. Και αυτή δεν μπορεί να έχει μια συμβατική μορφή δίχως να εκφυλιστεί σ’ ένα νόμιμο ερωτικό στοιχείο. Και η Αθηνά που αδυνατεί ν’ αγγίξει την τελεολογία του Προμηθέα θα καρφωθεί πάνω στην οντολογία του.
Με άλλα λόγια, ο Προμηθέας είναι και ο βράχος της Αθηνάς. Αυτή τη σχέση θα τη σφραγίσει το πέτρινο δαχτυλίδι, που θα επιτρέψει την απελευθέρωση του φωτοπλάστη, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο ότι τα δεσμά μπορεί να γίνουν και δεσμοί. Έτσι δημιουργήθηκε και το κράμα του κειμένου και της μουσικής. Τα λόγια έγιναν μέτρα και τα μέτρα πήραν την απόφαση να παίξουν με τη νοημοσύνη μας και τα αισθήματά μας για να μην ξεχάσουν την αλήθεια.
O Προμηθέας ξανασταυρώνεται - Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα γαλλικά: Σάνη Καπράγκου
«Στ’ αλήθεια, αν ξαναρχόταν ο Προμηθέας, οι άνθρωποι
της εποχής μας θα έπρατταν ως οι θεοί άλλοτε:
θα τον κάρφωναν στον βράχο και μάλιστα εις το όνομα
αυτού ανθρωπισμού, του οποίου εκείνος υπήρξε το πρώτο σύμβολο.»
Ακόμη και μετά τον θάνατο των αθανάτων
ήταν οι άλλοι ικανοί
για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους για εξουσία
να υποβάλουν το ίδιο βασανιστήριο
της καταδίκης του φωτός και πάλι
για να συντηρήσουν την ιερή φωτιά.
Η συνείδηση, ωστόσο, του Προμηθέα
με τίποτε δεν θ’ άλλαζε ανά τους αιώνες
προκειμένου ν’ αναστήσει το μέλλον
αρχίζοντας από τα πρώτα ερείπια
μιας ανθρωπότητας συντετριμμένης από την κοινωνία.
Ερμηνευτική του Προμηθέα του Αισχύλου - Ν. Λυγερός
Ένα από τα κυριότερα λάθη όσον αφορά στην ερμηνεία του Προμηθέως Δεσμώτη του Αισχύλου είναι η απομόνωση του έργου από την αρχική τριλογία Προμηθεύς Πυρφόρος, Προμηθεύς Δεσμώτης και Προμηθεύς Λυόμενος. Διότι ότι και να μας διηγείται ο Αισχύλος μέσω του μοναδικού αυτού έργου, δεν είναι παρά ένα κομμάτι ενός κειμένου με μεγαλύτερη εμβέλεια και όχι αναγκαστικά με τα ίδια ολικά νοητικά και πολιτικά σχήματα.
Επιπλέον ακόμα και η γενική διάταξη της τριλογίας δεν είναι σίγουρη όσον αφορά στη θέση του Προμηθέα Πυρφόρου. Το μόνο που ξέρουμε από μια παλαιά μαρτυρία είναι ότι όλα τα πρόσωπα της τριλογίας είναι θεία. Συνεπώς είναι λογικό να υπάρχει ένας μεγάλος συσχετισμός με τη Θεογονία του Ησιόδου, δίχως αυτό να σημαίνει ότι οι δύο δημιουργοί είχαν αναγκαστικά τους ίδιους σκοπούς όταν έγραφαν το έργο τους.
Αρχικά μπορεί οι διαδοχικές εκθρονίσεις του Ουρανού από τον Κρόνο και του ίδιου από τον Δία να μην αποτελούσαν το υπόβαθρο μιας τραγωδίας όμως με την επίδραση του Ορφισμού, η θεομαχία ενσωματώνει και ηθικά στοιχεία. Με την πάροδο του χρόνου ο Δίας εμφανίζεται ως το κυριότερο πρόσωπο δίνοντας χάρη στον Κρόνο και συγχωρώντας τους Τιτάνες. Με αυτόν τον τρόπο η κυριαρχία του παρουσιάζεται ως ένα ουσιαστικό στοιχείο σταθεροποίησης του κοσμικού χώρου. Και για τον Αισχύλο ο Δίας αντιστοιχεί στην κοσμική Δικαιοσύνη.
Όμως το τεχνικό πρόβλημα του Αισχύλου όσον αφορά στη δημιουργία της τραγικής του τριλογίας είναι ότι δεν μπορεί να κάνει χρήση των παλαιών και καθιερωμένων μύθων. Αυτός είναι ο λόγος της επικέντρωσής του πάνω στον μύθο του Προμηθέα, ο οποίος ήταν απλός εφόσον ο Προμηθέας ήταν αιώνιος δεσμώτης αιώνια καταδικασμένος δίχως καμμιά συγγνώμη. Η ανάπτυξη και η διάδοση του μύθου του Ηρακλή είχε όμως επιπτώσεις αφού θεωρήθηκε ο Ηρακλής ως ο δωρικός ήρωας και ως ελευθερωτής του Προμηθέα παρόλο που αφοπλίζει μόνο ένα μέρος του βάσανού του.
Η εφεύρεση του Αισχύλου είναι να χρησιμοποιηθεί και ο Χείρωνας για να ενισχύσει αποτελεσματικά την ιδέα του θριάμβου της συγγνώμης. Και για ακριβώς αυτόν τον λόγο είναι ο Χείρωνας που επιθυμεί να πεθάνει για να ελευθερωθεί ο Προμηθέας. Εδώ πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι αυτό το τέχνασμα δεν λειτουργεί νοητικά. Ο Αισχύλος προσπαθεί να εμφανίσει αυτήν τη φάση ως ένα αντάλλαγμα που αποδέχεται ο Δίας. Αυτό αντιφάσκει με τη νοητική πραγματικότητα διότι δεν είναι ο Χείρωνας που δέχεται να πεθάνει αλλά αυτός που το αναζητά. Ως θεός δεν μπορεί να πεθάνει και στην ουσία χρειάζεται τη χάρη του Δία για να υλοποιήσει την επιθυμία του.
Άρα ο πόθος του δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντάλλαγμα όπως το παρουσιάζει ο Αισχύλος. Στην πραγματικότητα η άλλη εκδοχή του μύθου που χρησιμοποιεί το τέχνασμα της Αθηνάς για να μετατρέψει την καταδίκη του Προμηθέα φαίνεται πιο ρεαλιστική όπως και η αποδοχή του Προμηθέα της αθανασίας του Χείρωνα που αποτελεί ένα βάρος για τον τελευταίο.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και με την προσπάθεια αλλοίωσης του αρχικού μύθου, η μνήμη του ελληνικού λαού επανέφερε την ιδέα της καταδίκης που την ερμηνεύει ως την εσχάτη θυσία για τους ανθρώπους.
Επιπλέον ακόμα και η γενική διάταξη της τριλογίας δεν είναι σίγουρη όσον αφορά στη θέση του Προμηθέα Πυρφόρου. Το μόνο που ξέρουμε από μια παλαιά μαρτυρία είναι ότι όλα τα πρόσωπα της τριλογίας είναι θεία. Συνεπώς είναι λογικό να υπάρχει ένας μεγάλος συσχετισμός με τη Θεογονία του Ησιόδου, δίχως αυτό να σημαίνει ότι οι δύο δημιουργοί είχαν αναγκαστικά τους ίδιους σκοπούς όταν έγραφαν το έργο τους.
Αρχικά μπορεί οι διαδοχικές εκθρονίσεις του Ουρανού από τον Κρόνο και του ίδιου από τον Δία να μην αποτελούσαν το υπόβαθρο μιας τραγωδίας όμως με την επίδραση του Ορφισμού, η θεομαχία ενσωματώνει και ηθικά στοιχεία. Με την πάροδο του χρόνου ο Δίας εμφανίζεται ως το κυριότερο πρόσωπο δίνοντας χάρη στον Κρόνο και συγχωρώντας τους Τιτάνες. Με αυτόν τον τρόπο η κυριαρχία του παρουσιάζεται ως ένα ουσιαστικό στοιχείο σταθεροποίησης του κοσμικού χώρου. Και για τον Αισχύλο ο Δίας αντιστοιχεί στην κοσμική Δικαιοσύνη.
Όμως το τεχνικό πρόβλημα του Αισχύλου όσον αφορά στη δημιουργία της τραγικής του τριλογίας είναι ότι δεν μπορεί να κάνει χρήση των παλαιών και καθιερωμένων μύθων. Αυτός είναι ο λόγος της επικέντρωσής του πάνω στον μύθο του Προμηθέα, ο οποίος ήταν απλός εφόσον ο Προμηθέας ήταν αιώνιος δεσμώτης αιώνια καταδικασμένος δίχως καμμιά συγγνώμη. Η ανάπτυξη και η διάδοση του μύθου του Ηρακλή είχε όμως επιπτώσεις αφού θεωρήθηκε ο Ηρακλής ως ο δωρικός ήρωας και ως ελευθερωτής του Προμηθέα παρόλο που αφοπλίζει μόνο ένα μέρος του βάσανού του.
Η εφεύρεση του Αισχύλου είναι να χρησιμοποιηθεί και ο Χείρωνας για να ενισχύσει αποτελεσματικά την ιδέα του θριάμβου της συγγνώμης. Και για ακριβώς αυτόν τον λόγο είναι ο Χείρωνας που επιθυμεί να πεθάνει για να ελευθερωθεί ο Προμηθέας. Εδώ πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι αυτό το τέχνασμα δεν λειτουργεί νοητικά. Ο Αισχύλος προσπαθεί να εμφανίσει αυτήν τη φάση ως ένα αντάλλαγμα που αποδέχεται ο Δίας. Αυτό αντιφάσκει με τη νοητική πραγματικότητα διότι δεν είναι ο Χείρωνας που δέχεται να πεθάνει αλλά αυτός που το αναζητά. Ως θεός δεν μπορεί να πεθάνει και στην ουσία χρειάζεται τη χάρη του Δία για να υλοποιήσει την επιθυμία του.
Άρα ο πόθος του δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντάλλαγμα όπως το παρουσιάζει ο Αισχύλος. Στην πραγματικότητα η άλλη εκδοχή του μύθου που χρησιμοποιεί το τέχνασμα της Αθηνάς για να μετατρέψει την καταδίκη του Προμηθέα φαίνεται πιο ρεαλιστική όπως και η αποδοχή του Προμηθέα της αθανασίας του Χείρωνα που αποτελεί ένα βάρος για τον τελευταίο.
Το αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα και με την προσπάθεια αλλοίωσης του αρχικού μύθου, η μνήμη του ελληνικού λαού επανέφερε την ιδέα της καταδίκης που την ερμηνεύει ως την εσχάτη θυσία για τους ανθρώπους.
Το τσεκούρι του Προμηθέα είναι αυτό που σου ανοίγει το κεφάλι για ν’ απελευθερωθεί το μυαλό και ν’ αρχίσει μέσα σου η νοητική επανάσταση χωρίς να σε πληγώσει αλλά με το ξύπνημά σου μπορείς να δεις επιτέλους το μονοπάτι του φωτός γιατί ήταν αδιανόητο όσο κοιμόσουνα και μ’ αυτόν τον τρόπο ως ψηφίδα πια μπορείς ν’ αντιληφθείς την εμβέλεια και τη μεγαλοσύνη του ψηφιδωτού της Ανθρωπότητας που προσπαθούν να καταστρέψουν οι κοινωνίες της αδιαφορίας μόνο τότε κατανοείς το θαύμα της επινόησης. Ν. Λυγερός
Δείτε ακόμη:
- N. Lygeros Ορατόριο: Προμηθέας και Αθηνά (Ολόκληρο το Θεατρικό, Βιβλιοπαρουσίαση, Βίντεο)
- Διάλεξη του Ν. Λυγερού: «Προμηθέας και Ελληνισμός».Ν. Λυγερός: Ο δίκαιος είναι αυτός που προστατεύει τους άλλους (Βίντεο)
- Τα Δώρα του Προμηθέα στην Ανθρωπότητα - Το πρέπον και το πρέπει
• Στην τραγωδία «Προμηθεύς Δεσμώτης» ο Αισχύλος πραγματεύεται την ηρωική αντίσταση του αλυσοδεμένου στον Καύκασο Προμηθέα να υποκύψει στο θέλημα του Δία. Θεωρείται από άλλους το μεσαίο ή από τους περισσότερους κριτικούς το πρώτο μέρος τριλογίας που αποτελείται από τα έργα «Προμηθεύς λυόμενος» και «Προμηθεύς πυρφόρος».
Ποιητής: Αισχύλος - Χορός: Ωκεανίδες - Πρόσωπα: Κράτος, Βία, Ήφαιστος, Προμηθέας, Ωκεανός, Γη, Ηρακλής, Ερμής (μυθολογία), Ιώ. (βλ. εδώ)
29 Σεπτεμβρίου 2015 Νίκος Λυγερός, N. Lygeros group by S. Drekou - (Sotirios Laliotis) υιος ασωτος: Βασικά έχει να κάνει με τον νόμο. Ή τον αποδέχεσαι ή τον αλλάζεις. Φυσικά και το πλησίασμα, η αντανάκλαση του φωτός και διεγείρει αλλά το κύριο, ανοίγει τα εσώψυχα και η αναζήτηση στο πραγματικό την φώτιση μας ανοίγει την σπείρα, την σκάλα για την Θέωση. 30 Σεπτεμβρίου 2015 στις 1:30 π.μ.
