Το διπλωματικό πλαίσιο του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή
Η μελέτη της αλληλογραφίας του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή στην περίοδο της Ηγεμονίας της Σάμου (1885-1890) είναι ενδεικτική του διπλωματικού του πλαισίου.
Μετά από τη Συνθήκη Βερολίνου και τη Διοίκηση της Κρήτης, η Ηγεμονία της Σάμου είναι αντικειμενικά ένας μικρός χώρος για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής εμβέλειας.
Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής, όπως το αποδεικνύει η αλληλογραφία του με τον Στέφανο Χρυσίδη, καταπιάνεται τις περισσότερες φορές με τοπικές υποθέσεις που σχετίζονται με την κυριαρχία της κεντρικής βούλησης της Κωνσταντινούπολης.
Ο ρόλος του είναι πολύ περιορισμένος διότι έχει ελάχιστες κινήσεις. Λειτουργεί, βέβαια, ως προστάτης της Σάμου, αλλά μέσα στο στρατηγικό δόγμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πιστεύει λανθασμένα, όπως θα το αποδείξουν τα γεγονότα, ότι οι Έλληνες και γενικά οι Χριστιανοί θα μπορέσουν να παίξουν έναν ρόλο μέσα στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο ρόλος του είναι πολύ περιορισμένος διότι έχει ελάχιστες κινήσεις. Λειτουργεί, βέβαια, ως προστάτης της Σάμου, αλλά μέσα στο στρατηγικό δόγμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πιστεύει λανθασμένα, όπως θα το αποδείξουν τα γεγονότα, ότι οι Έλληνες και γενικά οι Χριστιανοί θα μπορέσουν να παίξουν έναν ρόλο μέσα στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο ίδιος λειτουργεί περισσότερο ως νομικός και φαίνεται ότι δεν διαθέτει στρατηγική σκέψη. Είναι εγκλωβισμένος σ’ ένα πλαίσιο κι ένα δόγμα που φαίνονται αιώνια.
Ακόμα και όταν μελετά τις Συνθήκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Μεγάλων Δυνάμεων, εξετάζει τη βέλτιστη λύση σε αυτόν τον χώρο.
Το σύστημά του είναι κλειστό και αυτό είναι ένα σοβαρό λάθος. Για τον ίδιο λόγο φοβάται κάθε κίνηση της Ελλάδας. Τη θεωρεί ανίσχυρη και με τις ακραίες κινήσεις της, κατά τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή, μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την Ηγεμονία της Σάμου. Κάνει ό,τι μπορεί για τη Σάμο, αλλά όχι σ’ ένα ελληνικό πλαίσιο.
Ακόμα και όταν μελετά τις Συνθήκες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Μεγάλων Δυνάμεων, εξετάζει τη βέλτιστη λύση σε αυτόν τον χώρο.
Το σύστημά του είναι κλειστό και αυτό είναι ένα σοβαρό λάθος. Για τον ίδιο λόγο φοβάται κάθε κίνηση της Ελλάδας. Τη θεωρεί ανίσχυρη και με τις ακραίες κινήσεις της, κατά τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή, μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την Ηγεμονία της Σάμου. Κάνει ό,τι μπορεί για τη Σάμο, αλλά όχι σ’ ένα ελληνικό πλαίσιο.
Η Εφημερίς, που αναφέρεται στον λόγο του Τρικούπη, τον ανησυχεί (βλ. οpus 2137).
Ο ερχομός του Άρη τού προκαλεί αρνητικές σκέψεις (βλ. οpus 2134).
Κάθε στοιχείο που αμφισβητεί αυτό που θεωρεί μία ισορροπία τον φοβίζει για τη Σάμο. Στην ουσία, είναι εγκλωβισμένος σ’ ένα φαύλο σύστημα, όπου δεν μπορεί ν’ αλλάξει τίποτα διότι αυτό προκαλεί αναταραχές.
Δεν υποστηρίζει τις θέσεις της Ελλάδας διότι πιστεύει μόνο και μόνο στην πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θεωρεί ότι μπορεί ν’ αλλάξει μερικά πράγματα, αλλά πάντα μέσω του συστήματος.
Ενώ οι Έλληνες της Ελλάδας δεν έχουν δυνατότητες. Το διπλωματικό του πλαίσιο δεν στηρίζεται πάνω σ’ ένα σωστό στρατηγικό δόγμα. Είναι λανθασμένο εξ αρχής. Κατά συνέπεια, οι εκτιμήσεις είναι λανθασμένες. Και σε αυτό το σημείο βλέπουμε μια ομοιότητα με τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή και το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης (1919-1922).
Και οι δύο δεν αντιλήφθηκαν τις καταστροφικές αλλαγές για τον ελληνισμό, ενώ υπήρχαν όλες οι ενδείξεις.
Ο ερχομός του Άρη τού προκαλεί αρνητικές σκέψεις (βλ. οpus 2134).
Κάθε στοιχείο που αμφισβητεί αυτό που θεωρεί μία ισορροπία τον φοβίζει για τη Σάμο. Στην ουσία, είναι εγκλωβισμένος σ’ ένα φαύλο σύστημα, όπου δεν μπορεί ν’ αλλάξει τίποτα διότι αυτό προκαλεί αναταραχές.
Δεν υποστηρίζει τις θέσεις της Ελλάδας διότι πιστεύει μόνο και μόνο στην πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θεωρεί ότι μπορεί ν’ αλλάξει μερικά πράγματα, αλλά πάντα μέσω του συστήματος.
Ενώ οι Έλληνες της Ελλάδας δεν έχουν δυνατότητες. Το διπλωματικό του πλαίσιο δεν στηρίζεται πάνω σ’ ένα σωστό στρατηγικό δόγμα. Είναι λανθασμένο εξ αρχής. Κατά συνέπεια, οι εκτιμήσεις είναι λανθασμένες. Και σε αυτό το σημείο βλέπουμε μια ομοιότητα με τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή και το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης (1919-1922).
Και οι δύο δεν αντιλήφθηκαν τις καταστροφικές αλλαγές για τον ελληνισμό, ενώ υπήρχαν όλες οι ενδείξεις.
Εξετάζοντας τα προβλήματα τοπικά, δεν είχαν μια γενική εικόνα της αλλαγής φάσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βέβαια, όλοι όσοι ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σκέφτονταν με τον ίδιο τρόπο.
Δεν είναι λοιπόν ένα προσωπικό ή οικογενειακό πρόβλημα. Τα στοιχεία της αλληλογραφίας αποδεικνύουν την έλλειψη γενικής στρατηγικής και λειτουργούν ως κατηγορίες. Ο τοπικός ορίζοντας είναι απαγορευτικός και η αλληλογραφία το τεκμηριώνει ζωντανά.
Δεν είναι λοιπόν ένα προσωπικό ή οικογενειακό πρόβλημα. Τα στοιχεία της αλληλογραφίας αποδεικνύουν την έλλειψη γενικής στρατηγικής και λειτουργούν ως κατηγορίες. Ο τοπικός ορίζοντας είναι απαγορευτικός και η αλληλογραφία το τεκμηριώνει ζωντανά.
Η διπλωματική αντίσταση του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή
Η επιστολή που στέλνει ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής στον Στέφανο Χρυσίδη σχετικά με το ταχυδρομείο της Σάμου είναι απόλυτα ενδεικτική του πολιτικού του ύφους (βλέπε opus 2002).
Στην αρχή, το θέμα μπορεί να φανεί ανούσιο για την ηγεμονία. Όμως ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής έχει την ικανότητα να αναλύσει τα δεδομένα και να καταλάβει το υπόβαθρο των διπλωματικών κινήσεων της κεντρικής εξουσίας.
Αντιστέκεται με έναν τρόπο ευφυή. Δεν απαντά άμεσα. Δίνει πρώτα την προσωπική του γνώμη διότι μέσω ενός διπλωματικού τεχνάσματος τού την έχουν ζητήσει. Όμως σε αυτήν τη γνώμη δεν καταθέτει όλα τα επιχειρήματά του και εξηγεί τον λόγο στον σύγγαμβρό του.
Ξέρει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθούν εναντίον του, προβάλλοντας ότι δεν προσέχει τα συμφέροντα της Υψηλής Πύλης και ότι βοηθά τη Σάμο μέσω της ηγεμονίας του.
Κατά συνέπεια, δίνει τα επιχειρήματά του σε άλλο πλαίσιο ζητώντας από τον Στεφάνο Χρυσίδη να μην τα χρησιμοποιήσει ο ίδιος αλλά να πληροφορήσει έμμεσα δύο έμπιστους του Καραθεοδωρή που βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη εκεί όπου υπάρχει η πλοκή του προβλήματος.
Στρατηγικά, ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής δημιουργεί ένα δόγμα μέσα από το οποίο παράγει ένα θετικό πλαίσιο. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται για να παρουσιάσει την πρόταση συμβιβασμού είναι χαρακτηριστικός. Διότι υποστηρίζει τα δεδομένα που υπάρχουν εδώ και 50 χρόνια στη Σάμο και τα οποία είναι αποτελεσματικά.
Είναι απλώς ένα καΐκι που πηγαινοέρχεται στη Σμύρνη την Πέμπτη και την Κυριακή. Ο στόχος της κριτικής της κεντρικής διοίκησης δεν είναι βέβαια αυτή η λεπτομέρεια, αλλά η εξαίρεση που αποτελεί η Σάμος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής χρησιμοποιεί όλες τις πληροφορίες που διαθέτει για να αντικρούσει τις νομικίστικες και γραφειοκρατικές κινήσεις της Υψηλής Πύλης. Πιο συγκεκριμένα, βασίζεται και στο δικό του δίκτυο για να αφοπλίσει τους αντιπάλους της Σάμου.
Δεν είναι παραδοσιακός με την έννοια του γραφικού, χρησιμοποιεί όμως την παράδοση του ταχυδρομείου και επισημαίνει ότι το φιρμάνι δεν το απαγορεύει εφόσον δεν το αναφέρει.
Όπως το είχαμε ήδη επισημάνει, λειτουργεί με τον Στέφανο Χρυσίδη μ’ έναν καθαρά εμπιστευτικό τρόπο όπου η φιλία, αλλά και η στρατηγική, εμπλέκονται για ν’ αντισταθούν σε κεντρικές κινήσεις που θέλουν να αποκτήσουν ένα μονοπώλιο.
Με άλλα λόγια, αυτή η επιστολή αποδεικνύει, στοιχειωδώς βέβαια, τη διπλωματική αντίσταση του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή προς όφελος των Ελλήνων.
Σοφία Ντρέκου | Νίκος Λυγερός Λόγοι
Κείμενα: Opus of N. Lygeros www.lygeros.org
2141) Το διπλωματικό πλαίσιο του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Perfection 7 8 9/2006. Le cadre diplomatique d'Alexandre Carathéodory.
2003) Η διπλωματική αντίσταση του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Perfection 7 7 7/2006. La résistance diplomatique d'Alexandre Carathéodory.
φώτο: Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής πασάς, γνωστός και ως Καραθεοδωρής πασάς (1833-1906) ήταν Έλληνας διπλωμάτης και πολιτικός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αρχές του 19ου αιώνα που είχε διατελέσει Ηγεμόνας Σάμου και Γενικός Διοικητής Κρήτης (Βαλής).
Δείτε και:
