Κείμενα Νίκος Λυγερός
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου
Η εκκλησία και ο αγώνας
Η θρησκεία ίσως περισσότερο από την τέχνη μπορεί ν’ αποδώσει σε βάθος τη φυσιογνωμία ενός λαού, όχι μόνο διότι είναι παλαιότερη για τη σημερινή κοινωνία μα και γιατί εκ φύσεως αγγίζει όλο τον πληθυσμό. Εκφράζει πιο απλά και όχι απλοϊκά τις σκέψεις του λαού.
Συγκεντρώνει μέσω της μυθολογίας τα ουσιαστικά στοιχεία της ιστορίας. Αντιστέκεται με όλες τις μορφές της στην καταπάτηση του αδύναμου πληθυσμού σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Χρησιμοποιεί τη φυσιολογική δικτύωση της ιεραρχίας για να εισχωρήσει δυναμικά στο κοινωνικό πλαίσιο. Και όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της εξηγούν την επιρροή της κυπριακής εκκλησίας στον αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου.
Πιο ειδικά, στην Κύπρο, η θρησκεία συνδεδεμένη με την παράδοση αποτελεί τη μεγαλύτερη βάση της εθνικής αντίστασης και της κυπριακής συνείδησης διότι το ορθόδοξο στοιχείο δεν μπορεί να διαπραγματευτεί με το παράνομο καθεστώς: οι εκκλησίες μας και τα νεκροταφεία μας στα κατεχόμενα αντιστέκονται στον κατακτητή καθημερινά και κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει, άρα η κυπριακή εκκλησία είναι υπεύθυνη για όλα μπροστά σε όλους. Η δύναμη της εκκλησίας προέρχεται από τη σχέση που διατηρεί με τον θάνατο.
Όταν ασχολείσαι με τον θάνατο, καταλαβαίνεις τι σημαίνει ζωή και κοιτάς τους άλλους. Ενώ όταν ασχολείσαι με τη ζωή, καταλήγεις στον θάνατο και κοιτάς μόνο τον εαυτό σου. Η κυπριακή εκκλησία περιέχει ένα μαχητικό στοιχείο διότι υπάρχει η ανάγκη της προστασίας του λαού. Άρα αντί να τη βάλουμε στο περιθώριο, όπως προσπαθούν μερικοί, πρέπει να την ενισχύσουμε με κάθε τρόπο. Οι περισσότεροι κοιτάζουν τις εσωτερικές διαμάχες δίχως να καταλάβουν τη συμβολή της και πιο γενικά την αξία του έργου που παράγει για την πατρίδα μας. Σημασία δεν έχουν αυτά που ακούμε και αυτά που βλέπουμε μέσω των μέσων, μα η ύπαρξη του έργου.
Ο ίδιος ο κλειστός κύκλος, για τον οποίο μερικοί χαρακτηρίζουν αρνητικά την εκκλησία, είναι που άντεξε την τουρκική κατοχή για 400 χρόνια στην Ελλάδα μας. Άρα ξέρουμε τις ικανότητες και τις δυνατότητες της εκκλησίας. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι μερικές δεκαετίες που πέρασαν στην Κύπρο δεν είναι τίποτα για το ηθικό της εκκλησίας. Με τη βίαιη εισβολή μπορεί να έχουν καταρρεύσει πολλά πράγματα, όχι όμως τα σύμβολά μας: και σπασμένος ο σταυρός, παραμένει σταυρός. Η δομή της εκκλησίας επιτρέπει μια βιώσιμη λύση διότι για έναν λαό η επίλυση του προβλήματος, ακόμα κι αν είναι το Κυπριακό, δεν είναι αρκετή. Η λύση του προβλήματος είναι μόνο η αρχή της ζωής. Κι αυτή η ζωή με τόσα νέα δεδομένα θα χρειαστεί αναγκαστικά ένα σημείο αναφοράς, το οποίο πρέπει να είναι και ηθικό και ιστορικό και κοινωνικό.
Άσχετα αν το καθορίζουμε μ’ έναν διαφορετικό τρόπο, όλοι μας βλέπουμε τώρα πως τα δεδομένα του Κυπριακού έχουν αλλάξει ριζικά με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έπαψαν οι φοβίες μας σε σχέση με τις εξελίξεις, αντιθέτως! Διότι για πολλά χρόνια οι περισσότεροι από εμάς θεωρούσαν ότι τίποτα δεν μπορεί ν’ αλλάξει και είχαν κρατήσει σταθερές θέσεις. Μα τώρα που δεν υπάρχει τίποτα το σταθερό, έχουν χάσει κάθε κρίση της κατάστασης. Ενώ η εκκλησία, ως κοινωνικός πυρήνας, απέκτησε ένα νέο κύρος διότι ποτέ της δεν παρέδωσε τα όπλα και πάντα συνέχισε τον αγώνα της ακόμα και μοναχικά, ακόμα και στο περιθώριο, ακόμα κι αν φάνηκε γραφική.
Σε μια μεταβατική περίοδο που ζούμε καθημερινά και σ’ ένα μέλλον με πολλαπλές πιέσεις, είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε πού βρίσκεται ο πυρήνας της εθνικής αντίστασης και το κέντρο της κυπριακής συνείδησης. Διότι όσο η πολιτική δεν έχει θέσει το εθνικό θέμα ως αξιολογία της, παραμένει μόνο ένα διπλωματικό πλαίσιο που ανήκει μόνο σε μια εποχή και όχι διαχρονικά στην ιστορία του νησιού όπως η εκκλησία όπου βρίσκεται όλη η δύναμη του στρατού του αγνοούμενου.
Η ώρα των αγωνιστών
Εφόσον ο λαός μας κατάφερε να ξεπεράσει τις φυσιολογικές του φοβίες για να δει και πάλι μετά από τόσα χρόνια τη γη των προγόνων του, το θέμα δεν είναι πια γιατί το έκανε, μα ότι το έκανε και μάλιστα μαζικά. Δεν μπορούμε να ζητήσουμε από κάθε πολίτη να είναι ένας αγωνιστής, όπως δεν μπορούμε να ζητήσουμε από κάθε αγωνιστή να γίνει ήρωας. Εξ ορισμού είμαστε πολλοί, λίγοι και σπάνιοι. Άρα αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αρνητικό επιχείρημα για να κατακρίνουμε τους άλλους. Και το νέο πλαίσιο προσφέρει νέες δυνατότητες.
Οι πρώτοι πρόσφυγες που έκαναν προσφυγές ήταν ελάχιστοι και γνωρίζουμε όλοι το παράδειγμα της Τιτίνας Λοϊζίδου. Με τα χρόνια, οι προσφυγές αυξήθηκαν μα το ποσοστό τους παρέμεινε μικρό. Με τα νέα δεδομένα όμως οι πρόσφυγες που είδαν τα σπίτια τους και τα μέρη τους, αποφάσισαν να κάνουν και αυτοί προσφυγές. Διότι τώρα η προσφυγή δεν είναι πια μια αφηρημένη δικαστική διαδικασία. Τώρα η προσφυγή είναι κάτι το χειροπιαστό. Ο καθένας είδε τη μνήμη του και θέλει τώρα, ακόμα πιο δυνατά να του την επιστρέψουν. Κανένας αγωνιστής, κανένας διανοούμενος δεν κατάφερε να πείσει τόσους πρόσφυγες να καταφύγουν σε προσφυγές όσο η ζωντανή εικόνα της μνήμης.
Γιατί λοιπόν να κατακρίνουμε παθητικά ή ενεργά τον λαό μας εφόσον τώρα όλος αυτός ο ανώνυμος κόσμος έγινε ένας πολίτης με συνείδηση; Αντιθέτως, με την ανακάλυψη της μνήμης της ξεχασμένης γης του, ο λαός για πρώτη φορά διεκδικεί άμεσα την ελευθερία του κατοχικού εδάφους. Ό,τι ήταν αφηρημένο και ανήκε στη φαντασία μερικών έγινε η πραγματικότητα των πολλών. Ειρηνικά ο λαός εισχώρησε στα μέρη που του απαγόρευσαν τόσα χρόνια.
Όσο για τους πραγματικούς αγωνιστές, τώρα υπάρχει ένας άμεσος τρόπος δράσης. Κι αν τα διαβατήρια ενοχλούν κάποιους, η απάντηση είναι απλή: ας φτιάξουν πλαστά! Τώρα πρέπει να οργανώσουμε συλλαλητήρια στα κατεχόμενα μαζί με τους Tουρκοκύπριους. Χρησιμοποιώντας το άνοιγμα, μπορούμε όχι μόνο ν' αντέξουμε αλλά και να αντισταθούμε δίπλα στους δικούς μας, στους εγκλωβισμένους.
Πρέπει να πάμε ομαδικά να λειτουργήσουμε τις εκκλησιές μας, να επισκευάσουμε τα λαβωμένα μας κοιμητήρια, να διεκδικήσουμε ανοιχτά ό,τι μας ανήκει. Κάθε πράξη στα κατεχόμενα είναι σημαντικότερη από χιλιάδες κινήσεις στην ελεύθερη Κύπρο. Γι' αυτό και δεν υπάρχει λαός που να ελευθερώθηκε δίχως την εσωτερική αντίσταση.
Το φράγμα της ντροπής και της λήθης δεν θα πέσει από μόνο του και δεν είναι με την αναμονή μερικών που θα γίνει κάτι, ούτε με τις εύκολες κριτικές. Τόσα χρόνια ζούμε με το Κυπριακό στην ελεύθερη Κύπρο, τώρα πρέπει να ζήσουμε με όλη την Κύπρο στο Κυπριακό. Κάθε βήμα, κάθε βλέμμα στα κατεχόμενα είναι ένας μικρός αγώνας για το Κυπριακό. Και γι' αυτό ποτέ δεν μιλήσαμε για το Κυπριακό όσο αυτήν την περίοδο, την ευρωπαϊκή περίοδο.
Τώρα αν θέλουμε να κάνουμε πράγματι κάτι για το Κυπριακό, μπορούμε. Η πρωτοβουλία μάς ανήκει και δεν υπάρχει δικαιολογία. Ας αγωνιστούμε με τον λαό μας κι ας μας απαγορεύσουν την είσοδο στα κατεχόμενα για τις πράξεις μας, για την πατρίδα μας.
Κείμενα/Ποίηση: Opus of N. Lygeros
